Kirazda Kalite Yüksek, Pazar Belirsiz
Gazipaşa’da ilk erkenci ‘cristobalina’ kirazının kilogramı 1 000 TL’ye kadar ulaştı. Manisa’da ise açık artırmada 3 200–3 500 TL gibi rekor seviyelere ulaşıldı. İstanbul’daki hal fiyatları ise 120–200 TL bandında güne başlıyor, perakende reyonlarda 150–200 TL’ye sabitleniyor. Bu astronomik rakamlar sadece arz kısıtlılığından değil; üretici maliyetlerinin (mazot, gübre, işçilik, ambalaj, nakliye vb.) %100’ün üzerinde artmasından ve “kiraz pahalı, diğer meyveler de pahalı olmalı” algısının yayılmasından kaynaklanıyor.
Türkiye’de kiraz fiyat zinciri üç katmanda işliyor: Üretim merkezlerinde (örneğin Merzifon, Fethiye) dalında satış genellikle 40–80 TL aralığında gerçekleşiyor. Ancak üretici pazarlık gücünü kaybetmiş durumda. Ürünü alacak ihracatçılar ve komisyoncular birleşerek fiyatı belirliyor. Hal sisteminde komisyon, fire, nakliye gibi kalemler eklendiğinde fiyat %100-200 artıyor. Son aşamada ise market ve pazarlarda bu fiyatlar daha da yükselerek 350–600 TL’ye kadar çıkabiliyor. Bu yıl ürün az geldiği için halin eli zayıf; fiyatı yükselterek sınırlı ürünü kâra çevirme stratejisi uygulanıyor.
Şeftalide Kalite Sorunu, Rekolte Kaybı ve Pazarlama Krizi
Bursa’da yaz mevsiminin en çok tercih edilen meyvelerinden biri olan şeftalide bu yıl hasat öncesi fiyatlar dikkat çekiyor. Gürsu başta olmak üzere bölgedeki bahçelerde henüz hasat başlamadan, tüccarlar şeftalinin kilosunu 45–50 liradan almaya başladı. Geçen yıl aynı dönemde bu rakam 18–20 liraydı. Pazarda ve markette ise bu yıl 100 TL'nin altına düşmeyeceği öngörülüyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2025 yılı birinci bitkisel üretim tahminine göre, şeftalide %32, nektarinde ise %35 üretim kaybı bekleniyor. Gürsu’da bu kaybın %30 seviyesinde olduğu belirtiliyor. Gürsu Ziraat Odası Başkanı Kamil Dönmez'e göre, ilçede yaklaşık 5 bin dönüm arazide üretim yapılıyor ve bu yıl üretim 20 bin tondan 15 bin tona düştü. İznik ve İnegöl gibi bölgelerde de durum benzer.
Dönmez, “Toplama, seyreltme, nakliye gibi işlemlerle maliyet 70 lirayı buluyor. Tüccarın karı da eklendiğinde pazarda kilosunun 100 liranın altına inmesi beklenmiyor” diyor. Çiftçi yüzeyde memnun gibi görünse de, ödemelerin genellikle 10–12 ay vadeye yayılması ve işçilik-girdi maliyetlerinin artması hem üreticiyi hem tüccarı zorluyor.
Ayrıca Avrupa’nın bazı bölgelerinde de üretim düşüşü yaşanması, yaz boyunca şeftali fiyatlarının genel olarak yüksek kalacağına işaret ediyor.
Öte yandan Mersin’in Toroslar ilçesinde düzenlenen şeftali hasadı etkinliği de üreticilerin derin memnuniyetsizliğine sahne oldu. Etkinlikte konuşan çiftçiler ve üretici temsilcileri, meyve suyu fabrikalarının fiyat belirleme gücünü elinde tutarak, üreticiyi baskıladığını ifade etti. Fabrikaların dernekleşerek ortak fiyat açıklaması yaptığı, ürünleri dalında düşük fiyattan alıp üreticinin maliyetini karşılamadığı vurgulandı.
Yerel yöneticiler ise çiftçinin söz sahibi olmadığı bu sistemin değişmesi gerektiğini dile getirdi. Ürünü üretenin fiyat belirleyemediği, maliyetini bile karşılayamadan satış yaptığı bu düzenin, üreticiyi topraktan uzaklaştırdığı uyarısı yapıldı.
Bu tablo, Türkiye genelinde şeftali üreticisinin sadece doğayla değil, pazarlama zinciriyle de mücadele ettiğini gösteriyor.
Erikte Don Kaybı ve Arz Krizi
Erikte bu yıl ciddi kayıplar yaşandı. İlkbaharda yaşanan don olayları özellikle İç Anadolu ve geçit bölgelerinde çiçeklenme dönemine denk geldi. Bazı bölgelerde %70’e varan çiçek dökümü tespit edildi. Bu nedenle pazara inen erik miktarı oldukça azaldı. Fiyatlar bu yıl yüksek seyrediyor ve büyük oranda gerçek arz azlığından kaynaklanıyor.
Bahçecilikte Yeni Dönem: Sadece Toprak Değil, Strateji de Önemli
Bahçecilik artık sadece toprakla, iklimle veya fideyle ilgili değil; aynı zamanda soğuk hava deposu planlaması, erken uyarı sistemleri, finansmana erişim ve dış ticaret stratejisiyle birlikte yürümek zorunda. TARSİM sigortaları bu yıl daha fazla bahçeyi kapsıyor olsa da, üretici hâlâ gelir garantisinden çok uzakta. Hal yasası bekleniyor ama netlik kazanmadı. Zincir marketlerin alım kriterleri üreticiyi adeta sanayi üreticisi gibi davranmaya zorluyor.
Sonuç: Kirazın Fiyatı Sadece Kendini Değil, Tüm Pazarı Etkiliyor
Bu yaz Türkiye’nin meyve bahçeleri, bir yandan iklimin getirdikleriyle mücadele ediyor, bir yandan da değişen ekonomik koşullarda ayakta kalmaya çalışıyor. Kirazda ihracatın ve maliyetin etkisiyle fiyatlar rekor seviyeye çıktı. Şeftalide kalite düşük, alım zayıf. Erik ise az ve pahalı. Ancak asıl sorun, üreticiyle tüketici arasında şeffaf ve adil bir sistemin kurulamamış olması.
Tarım sektörü sadece üretim değil, pazarlama ve lojistik anlamında da “akıllı planlama” dönemine geçmek zorunda. Yoksa yaz aylarının en tatlı meyveleri, çiftçinin elinde hüsrana dönüşebilir.